PODRUČJE Braničevskog okruga krase stiška ravnica, planine Homolja, reke Morava, Mlava i Pek, ali i srednjovekovni manastiri, mnogi rušeni i paljeni, pa podizani iz temelja i pepela, zahvaljujući vernicima i monasima.
D.N.
Na području ovog okruga ima ih čak 22 i svi potpadaju pod nadležnost Braničevske eparhije. Svi potiču iz 13. i 14. veka i svaki od njih svedok je brojnih ustanaka i ratova, osvajanja i oslobađanja.
Već dugo najpoznatiji i najposećeniji je manastir Tumane kod Golupca, podignut u 14. veku i posvećen Svetom arhangelu Gavrilu. Tokom Prvog i Drugog srpskog ustanka bio je spaljen, a obnovljen je za vreme vladavine kneza Miloša Obrenovića. Srušen je miniranjem do temelja 1910. godine, da bi 14 godina kasnije bio ponovo sagrađen. Preko cele godine pohode ga vernici ne samo iz Srbije, već i iz okruženja, uzdajući se u molitve svecima Zosimu i Jakovu.
Među posećenijima je i manastir Gornjak kod Petrovca na Mlavi, podignut u drugoj polovini 14. veka, kao zadužbina kneza Lazara. Do savremenog doba sačuvane su glavna manastirska crkva, posvećena Vavedenju, i kapela u pećini, posvećena Svetom Nikoli. Za izdržavanje manastira i bratstva, Lazar je Gornjaku darovao brojna sela u istočnom delu Srbije.
Brojnost
OD 22 manastira u Braničevskom okrugu, na području Požarevca su dva – Rukumija i Sestroljin, u Malom Crniću – Zaova i Bradača, u Velikom Gradištu, Žagubici i Golupcu po jedan – Nimnik, Trška crkva i Tumane, a najviše ih je u opštini Petrovac na Mlavi – četiri: Gornjak, Vitovnica, Sveta Trojica i Reškovica.
Velika je posećenost i manastira Rukumija kod Požarevca. Njegov nastanak vezuje se za legendu iz narodne pesme “Bog nikom ne ostaje dužan”, u kojoj je opisano stradanje devojke Jelice koju su braća razapela “konjima za repove”, verujući lažnoj optužbi njene snahe da joj je ubila sina u kolevci. Prema toj pesmi, tamo gde su pale njene oči, ruke, brada i ona sama, kasnije su nastali manastiri: Sestroljin, Rukumija, Bradača i Zaova.
Među poznatijima je i manastir Vitovnica u ataru petrovačkog sela Melnica, koji je sagradio kralj Milutin krajem 13. veka. U sastavu ovog manastira nalazi se i Crkva Uspenja Presvete Bogorodice, koja se, uz Tršku crkvu, smatra najstarijom u Braničevskom okrugu. U novije vreme, za rad ovog manastira najzaslužniji je bio arhimandrit Tadej (1914-2003), koji je, u znak priznanja, sahranjen u manastirskoj porti, gde mu je bratstvo podiglo spomenik sa natpisom “Čekam vaskrsenje mrtvih i život budućeg veka. Amin”.
Poznati i po svojim izvorima
NEKI od manastira poznati su i po svojim izvorima, za koje se u narodu veruje da su lekoviti. Jedan takav izvor, poznat kao “Manastirski kladenac” je u manastiru Bradača, u selu Kula kod Malog Crnića. Za taj izvor vernici tvrde da se pored njega javlja lik devojčice sa krilima, u narodu nazvan “Svetinjica”.