POSLE više od veka neizvesnosti i zaborava, u autentičnom drvenom ukrasnom ramu iz ranog 20. veka, dva značajna umetnička dela vezana za srpsko vinogradarstvo vratila su se na mesto svog postanka – u manastir Bukovo kod Negotina.
Foto: S.M.Jovanović
Autohtone sorte crnog i belog grožđa oslikane 1907, realistički, svedenim koloritom, delo su nikog drugog do Svetog Rafaila (Georgija Momčilovića), srpskog slikara i igumana manastira Šišatovac, kojeg je kao Svetog sveštenomučenika Rafaila Šišatovačkog, maja 2000. kanonizovao patrijarh srpski Pavle.
– To je čudo koje se desilo. Baš kada nam je manastir postradao u majskom nevremenu i bujičkim poplavama, kad su se dešavale i lepe i manje lepe stvari, ove su slike ukrasile našu svetinju. Otkrovenje nam je i to što je Sveti Rafailo ovde stvarao i obitavao u našem manastiru – kaže za “Novosti” arhimandrit Kozma (Radović), iguman manastira Bukovo.
Foto: Manastir Bukovo
Prikazi crnog i belog grožđa – skadarke i bagrine – koji su dugo smatrani izgubljenim, pronašli su svoj put kući zahvaljujući naporima jedne Negotinke i njenog supruga iz Brisela. Njihova je želja da vrate ova platna u Srbiju, posebno u manastir koji je odigrao ključnu ulogu u njenom životu, ispunjena. Slike su stigle u bukovsku svetinju iz 14. veka, baš na mesto na kojem ih je Rafailo Momčilović naslikao, o čemu se u ovom manastiru nije mnogo znalo.
– Videla ih je naša Negotinka na aukciji jer ona i suprug vole starine. Čudesno je Bog otkrio, da je ove slike privuku, da ih ona kupi bez suprugovog znanja, da ih on potom proveri, pa se onda sve otvori i da saznamo da ih je Sveti Rafailo naslikao. A, naša je dobrotvorka rođena baš na dan kada mu spomen obeležavamo i da ih je naslikao baš ovde u Bukovu. Toliko slučajnosti, a opet i divno čudo – dodaje iguman.
Foto: Vikipedija
MONAH, SLIKAR, MUČENIK
SVETI Rafailo (Georgije Momčilović), Drugi svetski rat je dočekao kao iguman manastira Šišatovac. Ustaše su ga uhapsile 25. avgusta 1941. i zajedno sa trojicom šišatovačkih monaha, vozom uputile u Slavonsku Požegu. Iguman Rafailo je tokom puta mučen na razne načine. Bio je, čak, primoran da samom sebi služi opelo. Mučen i zlostavljan, preminuo je 3. septembra 1941. u Slavonskoj Požegi, a ni danas se ne zna gde počiva.
Rafailo Momčilović, veli dalje ova neverovatna priča o izgubljenom srpskom blagu, naslikao ih je kao sabrat bukovskog manastira. Te 1907. među manastirskim zidinama, kao monah bukovskog bratstva, naslikao je tri slike sa prikazima autohtonih sorti ovog kraja, bagrine, skadarke, ovde poznate i pod imenom kadarka i četereška i plovdine.
– Da li bismo to želeli ili mislimo da je zaista tako, ali verujemo da je ovo belo grožđe na slici bagrina, a crno skadarka. Pretpostavljamo, budući da su naša vina, posle filoksere bila na sajmovima i svetskim izložbama. Ljudi od znanja iz te oblasti će se pozabaviti time pa ćemo i definitivno utvrditi koje su to sorte – dodaje iguman Kozma.
Opet, veruje se, Božjom su promisli, ova dela i nastala. Uoči Svetske izložbe u Parizu 1900. došlo se na ideju da se Srbija predstavi i svojim sortama grožđa, pa je zadatak da naslika prokupac, smederevku i začinak dobio slavni Kiril Kutlik, mladi slovački akademski slikar koji je u Beogradu 1895. otvorio Srpsku crtačku i slikarsku školu.
Njegov učenik je bio i mladi monah Rafailo Momčilović, ali i Nadežda Petrović, Borivoje Stevanović, Ljubomir Ivanović… Kutnik je 1899. u Smederevu, po narudžbini Ministarstva narodne privrede, naslikao ove tri vrste grožđa, ali je nažalost preminuo nekoliko dana pre početka Svetske izložbe.
Njegove tri slike stigle su na Bukovo, u Vinodeljsku – voćarsku školu, čije su osnivanje inicirali upravo monasi manastira Bukovo. Tu se, međutim, nisu dugo zadržale.
Pjer Vijala, profesor agronomije u Parizu i svetski stručnjak za vinogradarstvo, zajedno sa kolegom Viktorom Belmorelom za projekat objedinjavanja znanja o svim poznatim sortama vinove loze, zatražio je od bukovske škole da im pomogne sa opisima srpskih sorti. I tako su put Pariza sa detaljnim opisima svake od naslikanih sorti krenule tri Kutnikove i tri slike Rafaila Momčilovića.
U Parizu im se, međutim, gibi svaki trag, jer među gotovo 600 ilustracija u boji, Vijaline “Ampelografije”, nema nijedne slike srpskog grožđa, ni Kutnikove, ni Momčilovićeve.
Tek 117 godina od kad ih je naslikao, dve slike Rafaila Momčilovića pojavile su se na internet aukciji u Nemačkoj. Kupila ih je Negotinka i sa suprugom darivala bukovskom manastiru. Gde su i kod koga bile, kao i gde su ostale četiri (jedna Momčilovićeva i tri Kutnikove), ko ih, kako i da li ih uopšte čuva – još je misterija.
KONAČNO SU SE VRATILE KUĆI
NISAM ja ta koja bi trebalo da budem u prvom planu, već slike, koje su se konačno vratile kući da ih gledaju i drugi ljudi, ne samo mi. Na njima je prikazano grožđe onako kako je izgledalo pre više od jednog veka. Božjim su proviđenjem dospele u naše ruke i iz naših ruku se vratile gde su i nastale zahvaljujući kojoj su se dela Svetog Rafaila vratile u manastir Bukovo.
Možda se, nadanja su, putevi još jednom otvore i ispričaju novu priču o grožđu koje se zahvaljujući Negotinu, manastiru i školi na Bukovu, sačuvalo do današnjih dana, ali i o umetničkim dušama koje su ih naslikale.
– Radova Svetog Rafaila ima mnogo. Po želji kraljice Drage Obrenović oslikao je ikonostas u crkvi u Velikoj Krsni, pa ikonostase u mansatiru Rakovici, Pačiru, Gornjem Kovilju, u Crkvi Ružici. Desilo se da je bratija iz Kovilja bila kod nas i kad su videli slike, za koje i sami nisu znali, oduševili su se. I oni pričaju da je čudesno i radosno što poseduju i sami radove ovog svetog čoveka koji je stradao za veru – dodaje arhimandrit Kozma.